Lees eerst even de verklarende tekst, kom ik er dadelijk wel op terug...
Het schilderij De Nieuwe Mensch door Van de Velde zelf, of door iemand die in nauw contact met hem stond, voorzien van een verklarende tekst:
De heldenfiguur met het vlammende zwaard heeft datgene ter aarde geworpen, wat Europa anderhalve eeuw als koning heeft geregeerd: het rationalisme, afkomstig uit de Fransche revolutie. Het bleek dat de koningsfiguur, hoewel uiterlijk gaaf en voorzien van kroon en scepter, reeds uitgeteerd was tot een geraamte [onder het skelet liggen de uit handen geslagen boeken van Marx, Darwin en Voltaire].
Opziende naar het licht, vragende om bezieling en rein inzicht, worden hem nu de werkelijke vijanden, die hij te bestrijden heeft, voor oogen geplaatst: aan zijn linkerhand het kapitalisme, aan zijn rechterhand het communisme.
Het kapitalisme is
Het communisme wordt uitgebeeld door den bolsjewiek [Lenin] met revolver en zweep, die zich op een kar laat voorttrekken, de dood loert om zijn schouder; het wijf heeft de kerk in brand gestoken, zij steekt de tong uit tegen het Christusbeeld: de priester ligt vermoord voor het altaar. Duisternis blijft daar, waar de bolsjewiek is geweest. Het volk trekt, naakt uitgeschud, de kar. Hoe harder het trekt des te eerder is het in het moeras verzonken.
Kortom, de nieuwe, fascistische mens vertrapt het gedachtegoed van de Verlichting en trekt, het kapitalisme en communisme bestrijdend, op naar een nieuwe maatschappelijke orde. Deze tekst is van 1942-'43, maar de betekenisgeving dateert natuurlijk van vier jaar eerder, toen Van de Velde het werk schilderde en de NSB radicaliseerde. (In het Historisch Nieuwsblad nr 5, jg 2007, door Kees Zandvliet.)
De Nieuwe Mensch wordt bij voorkeur gebrouwen in een klassiek aandoende fontein, groen van kleur en fluoriderend, althans beschenen door felle lampen onder water gemonteerd. Die moeten wel waterdicht zijn, wa'k je brom... De verwekkers van de Nieuwe Mensch staan bij voorkeur tot de knieën in het water, dragen gestreepte hemden en een rok of een lange broek van zogenaamd spijkerbroekenstof, naargelang de sekse en de kunne van het subject met de veelbelovend taak om de Nieuwe Mensch te boetseren uit Nieuw Weefsel...
Niet al te nieuw is de volstrekte schaamteloosheid waarmee Nieuwe Menschen worden gekneed in bijeenkomsten tussen de geslachten. De openbaarheid van de conceptie, de immanente coherentie van De Daad, het wordt volop getoond voor publiek en samenleving.
Alle gekheid op een stokje... De Nieuwe Mensch is een volslagen Utopie. Menschen bedenken keer op keer nieuwe ideologieën die uiteindelijk teruggrijpen naar allang beproefde en te licht bevonden waarden, zonder dat de Nieuwe Mensch het besef lijkt te hebben dat die allang beproefde en te licht bevonden waarden op hun tijd dood en verderf hebben gezaaid of op z'n minst de Zeven Plagen van Egypte in ellende overtroffen. Het lijkt me het allerbeste voor de huidige en hedendaagse Mensch, nieuw of volslagen achterhaald en antiek, om zich af te keren van ideologieën en de ratio omarmt als zijnde de enige reddingsboei die de mensheid kan redden van zijn eigen dadendrang.